Sermaye şirketleri, kooperatifler, sermaye şirketleri, iktisadi kamu kuruluşları ve daha pek çok kurum Türkiye Cumhuriyeti’nde vergi mükellefidir. Ancak ticari kazanç elde eden her gerçek ya da tüzel kişi aynı vergilendirme politikalarına tabi tutulmaz. Buradaki en önemli ayrımlardan biri tam veya dar mükellefiyettir. Peki, dar mükellef nedir? Yazımızda dar mükellef hakkında detaylı bilgiler bulabilirsiniz.
Dar Mükellef Nedir?
Dar mükellefler Türkiye’de ikamet etmeyen ve bir takvim yılı içinde Türkiye’de altı aydan fazla bulunmayan gerçek kişilerdir. Bu kişiler sadece Türkiye’de elde ettikleri gelir ve kazançlar üzerinden vergilendirilir. Başka ülkelerde elde ettikleri gelirlerini ise Türkiye’de beyan etmek zorunda değillerdir.
Türkiye’de veya merkezi Türkiye’de bulunan özel sektör kuruluşlarıyla bağlantılı olarak yurt dışında yaşayan Türk vatandaşları, bu durum dışında altı aydan daha uzun süredir yurt dışında bulunanlar, Türkiye’de elde ettikleri kazanç üzerinden vergilendirilmektedir.
Dar Mükellefin Özellikleri Nelerdir?
Dar mükellef Türkiye vergi sisteminde belirli özelliklere sahip bir vergi mükellefidir. Dar mükellefin temel özellikleri şu şekilde sıralanabilir:
- Türkiye’de Yerleşik Olmama: Bu kişiler, Türkiye’de merkez veya iş yeri bulundurmamaktadır.
- Sadece Türkiye Kaynaklı Gelirler Üzerinden Vergilendirme: Bu mükellefler, sadece Türkiye’de elde ettikleri gelirler için vergi ödemekle yükümlüdür. Yani yurt dışında kazandıkları gelirler Türkiye’de vergiye tabi değildir.
- Vergi Yükümlülüğü ve Beyanname Verme: Dar mükellefler, Türkiye kaynaklı gelirleri için (gelir türüne göre) vergi beyannamesi vermek zorundadır.
- Tahakkuk Eden Vergi Türleri: Türkiye’deki gelir vergisi gibi çeşitli vergi türlerine tabi olabilirler. Örneğin kira veya faiz gelirleri, sermaye kazançları bu kapsama girer.
- Kapsam ve İstisnalar: Türkiye’de elde edilen bazı gelir türleri, dar mükellefler için istisna edilebilir. Örneğin konut kirası geliri elde eden kişilerin yıllık olarak tespit edilen istisna tutarının altında kira geliri elde etmeleri hâlinde bu gelirleri için beyanname vermesine gerek yoktur.
Kimler Dar Mükellef Olabilir?
Türkiye’de dar mükellef olabilecek gruplardan bazıları şunlardır:
- Gerçek Kişiler: Türkiye’de yaşamayan ve burada ikamet etmeyen ancak Türkiye kaynaklı gelire sahip olan bireyler, dar mükellef olarak kabul edilir.
- Tüzel Kişiler: Türkiye’de merkez, şube veya iş yeri bulundurmayan yabancı şirketler ve diğer kuruluşlar da dar mükellef statüsündedir. Bu tüzel kişiler, Türkiye’de kazandıkları gelirler için vergi mükellefidir.
- Uluslararası Kuruluşlar: Uluslararası kuruluşlar, Türkiye’de elde ettikleri gelir üzerinden vergi ödemekle yükümlüdür.
- Yatırımcılar: Türkiye’de yerleşik olmayan yatırımcılar burada elde ettikleri sermaye kazançları, faiz gelirleri veya diğer yatırım gelirleri üzerinden dar mükellef olarak vergilendirilir.
- Kamu Görevlileri ve Çalışanlar: Türkiye’de geçici olarak çalışan yabancı kamu görevlileri ve diğer çalışanlar, burada kazandıkları gelirler için dar mükellef statüsünde vergi ödeyebilirler.
Bu kişilerin ve kuruluşların Türkiye’deki vergi yükümlülükleri, elde ettikleri gelirin türüne bağlı olarak farklılık gösterebilir.
Dar Mükellef Vergilendirmesi Nasıl Olur?
Dar mükelleflerin vergilendirmesi hakkında bilinmesi gerekenler ayrı başlıklar altında ele alınabilir:
- Vergilendirme Kapsamı
- Türkiye Kaynaklı Gelirler: Dar mükellefler yalnızca Türkiye’de elde ettikleri gelirler üzerinden vergilendirilir. Yurt dışında elde ettikleri gelirler vergiye tabi değildir.
- Gelir Türleri: Türkiye’de elde edilebilecek gelirler arasında kira gelirleri, faiz gelirleri ve temettü gibi farklı türler yer alır.
- Ayrıca katma değer vergisi, damga vergisi, harçlar gibi farklı vergilere de tabi olabilirler.
- Vergi Türleri ve Hesaplama
- Gelir Vergisi: Gelir vergisi, elde edilen gelirin türüne ve tutarına göre hesaplanır.
- Kurumlar Vergisi ve Geçici Vergi Oranı: Dar mükellefiyete tabi kurumlar için uygulanan kurumlar vergisi oranı normal şartlarda kazançlar üzerinden yapılan kesintiyle (2024 yılı için) %25’tir. Kurumlar vergisi kesintisi Gelir Vergisi Kanunu’nda belirtilen bazı kazanç ve iratlar üzerinden yapılır. Bazı durumlarda oran değişebilir. Örneğin Cumhurbaşkanı belirli sektörler için vergi oranını artırabilir veya azaltabilir. Kurumlar vergisi mükelleflerince (dar mükellefiyete tabi kurumlarda ticari ve zirai kazançlarla sınırlı olarak) Gelir Vergisi Kanunu’nda belirtilen esaslara göre ve cari dönemin kurumlar vergisi oranında geçici vergi ödenir. Tam mükellef kurumlar için geçerli olan esaslar dar mükellef kurumlara da aynen uygulanır.
- Beyanname Verme Yükümlülüğü
- Gelir Vergisi Beyannamesi: Gerçek kişiler Türkiye’de elde ettikleri gelirler için yıllık gelir vergisi beyannamesi vermelidir. Bu beyanname genellikle yılın üçüncü ayında sunulmalıdır.
- Kurumlar Vergisi Beyannamesi: Yabancı şirketler Türkiye’deki iş yeri veya şubelerinden elde ettikleri kazançlar için yıllık kurumlar vergisi beyannamesi doldurmak zorundadır. Yıllık beyan esasına göre vergilendirilen kurumların vergilendirme dönemi, hesap dönemidir. Ancak kendilerine özel hesap dönemi tayin edilenler de olabilir. Hesap döneminin kapanış ayını izleyen dördüncü ayın birinci gününden 25. günü akşamına kadar beyanname verilmesi gerekir. Türkiye’yi terk etme durumundaysa terk etmeden önceki 15 gün içerisinde verilmelidir.
- Ödeme ve İstisnalar
- Vergi Ödemeleri: Ödenecek vergi, beyannamede belirtilen tutara göre hesaplanır ve genellikle beyanname verildikten sonraki ay içinde ödenir.İstisnalar ve Muafiyetler: Türkiye’nin diğer ülkelerle yaptığı çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmaları, bazı durumlarda dar mükelleflerin vergi yükünü azaltabilir.
- Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmaları
- Türkiye’nin birçok ülkeyle çifte vergilendirmeyi önleme konusunda anlaşmaları bulunmaktadır. Bu anlaşmalar kapsamında bazı durumlarda dar mükellefler Türkiye’de vergi ödemeyebilir veya yurt dışında ödedikleri vergiyi Türkiye’de mahsup edebilir. Bu, aynı geliri iki kez vergilendirmeyi engelleme amacı taşır.
- Vergi İdaresi ve Denetim: Dar mükelleflerin Türkiye’deki vergi yükümlülükleri, Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından denetlenir. Vergi mükellefleri, geçerli kanun ve düzenlemelere uymak zorundadır.
- Gerekli Belgeler ve Bilgiler: Vergi mükelleflerinin Türkiye’de elde ettikleri gelirler ve bunlara ilişkin giderlerle ilgili belgeleri saklamaları ve gerektiğinde bunları sunmaları gerekmektedir.
Tam Mükellef ile Dar Mükellef Arasındaki Fark Nedir?
Tam mükellef ile dar mükellef arasındaki farkları anlamak için her iki kavrama da ayrı ayrı bakmak gerekir. Tam mükellef olmanın şartları şunlardır:
- Gerçek Kişiler İçin:
- Türkiye’de İkamet: Türkiye’de sürekli olarak yaşayan veya ikametgâhı Türkiye’de bulunan kişiler tam mükellef sayılır.
- 6 Aydan Fazla Kalma: Bir takvim yılı içinde Türkiye’de 6 aydan fazla kalan kişiler de tam mükellef olur. Ancak geçici sebeplerle Türkiye’de kalanlar bu kapsama girmez.
- Tüzel Kişiler İçin:
- Kanuni Merkez Türkiye’de Olmalı: Bir şirketin tüzüğünde belirtilen resmî merkezi Türkiye’de bulunuyorsa o şirket tam mükellef olarak kabul edilir.
- (veya) İş Merkezi Türkiye’de Olmalı: Şirketin fiili yönetim faaliyetlerinin yürütüldüğü yer Türkiye ise bu şirket de tam mükellef sayılır.
Tam mükellefle dar mükellef arasında bazı farklar bulunur. Bu farkları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz.
- Vergilendirme Kapsamı ve Esası
- Tam Mükellefiyet: Türkiye’de veya farklı bir ülkede elde ettikleri kazançlar üzerinden Türkiye’de gelir vergisi öder. Yıllık beyanname verirken gelirlerin tamamını beyan etmek zorundadır.
- Dar Mükellefiyet: Yalnızca Türkiye’de elde edilen gelir üzerinden vergilendirme yapılır. Bu nedenle beyanları daha sınırlıdır ve çoğu zaman daha az belgeyle işlemlerini tamamlayabilir.
- Yerleşim ve Uyrukluk
- Tam Mükellefiyet: Türkiye’de yaşayan, iş veya kanuni merkezi Türkiye’de bulunan kişiler ve şirketlerdir. Bu durum, onların Türkiye’deki vergi sistemine tabi olmalarını sağlar.
- Dar Mükellefiyet: Türkiye’de yerleşik olmayan ama Türkiye’de elde ettikleri gelirler üzerinden vergilendirilen kişilerdir.
- Beyanname Zorunluluğu
- Tam Mükellefler: Yıllık gelir vergisi beyannamesi, ilgili yılı takip eden yılın mart ayının 25’ine kadar verilmelidir.
- Dar Mükellefler: Aynı tarihe kadar beyanname vermek zorundadır ancak yalnızca Türkiye’deki gelirlerini beyan eder, tüm gelirleri üzerinden vergilendirilmez.
Dar Mükellef Örneği
Gelir Vergisi Kanunu’nun 7. maddesinin birinci fıkrasında belirtilen hükme göre iş merkezi Türkiye’de bulunmayan kişiler, Türkiye’de satın aldıkları veya imal ettikleri malları Türkiye’de satmadan yabancı ülkelere gönderebilir. Bu durumda elde ettikleri kazançlar Türkiye’de elde edilmiş sayılmamaktadır.
Örneğin iş merkezi Hollanda’da bulunan (A), İstanbul’a bir temsilci göndererek ihraç amaçlı ceket satın alabilir. Eğer (A), satın aldığı ceketi Almanya’da bulunan (B) şirketine satarsa bu ceket alım satım işlemi sonucunda elde ettiği kazanç Türkiye’de elde edilmiş olarak değerlendirilmez.
Dar mükellefin ne olduğu örnekler üzerinden anlatılabilir. Aşağıda Türkiye’de ikameti olmayan bir mükellefin vergilendirilmesine örnek verilmiştir:
Almanya vatandaşı olan David Felix’in 2022 yılında 5 ay Türkiye’de yaşadığını varsayalım. David 6 aydan daha kısa süre ticari aktivitelerinden Türkiye’de kazanç elde ettiği ve ikameti Türkiye’de olmadığı için dar mükellef vergi sistemine tabidir.
Aşağıda kira gelirinin beyanına ilişkin örnekse şöyledir:
İtalya’da ikamet eden mükellef (C), 2023 yılında konut olarak kiraya verdiği İstanbul’da bulunan dairesinden 25.000 dolar ve iş yeri olarak kiraya verdiği gayrimenkulünden 55.000 dolar kira geliri elde etmiş ve iş yeri kira gelirleri üzerinden vergilendirilmiştir.
Şirketlerin dar mükellef olarak vergilendirilmesi örneğiyse şöyledir:
Amerika’da tam mükellef olan X şirketi Türkiye’deki bir proje nedeniyle göndermiş olduğu çalışanları aracılığıyla Türkiye’de 300.000 TL’lik kazanç elde ettiğinden dar mükellef kurum kapsamında vergilendirilecektir.
Mükellef Olarak Çözüm Odaklı Ekibimizle Yanındayız!
Mükellef olarak şirket kurulumu ve yönetimi süreçlerinde size destek oluyoruz. Beyannamelerinizi hazırlamak, vergilerinizi yönetmek için profesyonel ekibimizden destek alabilirsiniz. Mükellef’te anlaşmalı mali müşaviriniz muhasebe kayıtlarınızın kontrolünü sağlayabilir, taslak beyannameleri düzenleyebilir. Bu sayede siz de ödemekle yükümlü olacağınız vergileri kolayca takip edip herhangi bir gecikme olmaksızın vergi beyanlarınızı kolayca yapabilirsiniz.
Sıkça Sorulan Sorular
Dar mükellef olmak hakkında sıkça sorulan sorulara aşağıdan ulaşabilirsiniz.
Dar Mükellef Bağ-Kur’lu Olur mu?
Dar mükellefler sadece Türkiye’de elde ettikleri gelirlerden sorumlu oldukları için Bağ-Kur gibi sosyal güvenlik primlerine tabi olmaz. Bağ-Kur, Türkiye’de sürekli faaliyet gösteren ve yerleşik mükelleflerin sosyal güvenlik kapsamına girdiği bir sistemdir.
Dar Mükellef Safi Kazanç Nasıl Hesaplanır?
Dar mükelleflerin Türkiye’de elde ettikleri kazanç üzerinden vergilendirilmesi, safi kazancın hesaplanmasıyla yapılır. Safi kazanç, gelir vergisine tabi olan kazançlardan giderlerin düşülmesiyle elde edilir. Dar mükelleflerin safi kazançlarının hesaplanması adımları şu şekildedir:
Gelirin Tespiti: Dar mükellefler Türkiye’de elde ettikleri ticari, zirai, serbest meslek veya gayrimenkul sermaye iradı gibi gelir türlerini beyan eder.
Giderlerin İndirimi: Vergiye tabi gelirden gelirle ilgili yapılan giderler düşülür. Bu giderler ticari kazanç elde etmek için yapılan masraflar (kira, maaş, malzeme giderleri vb.) olabilir.
Safi Kazancın Hesaplanması: Gelirlerden giderler indirildikten sonra kalan miktar, safi kazanç olarak kabul edilir ve bu kazanç üzerinden gelir vergisi hesaplanır.
Dar mükellefler sadece Türkiye’de elde ettikleri gelirler üzerinden vergi ödediği için yurt dışındaki gelirleri bu hesaplamaya dâhil edilmez.
Dar Mükellef Değer Artış Kazancı İstisnası Nedir?
Dar mükellef değer artış kazancı istisnası, dar mükelleflerin Türkiye’de elde ettikleri bazı değer artış kazançlarının (örneğin taşınmaz satışı, hisse senedi kazançları gibi) vergiye tabi tutulmaması ya da belirli bir tutara kadar vergiden muaf tutulması anlamına gelir. Bu tutar yıllık bazda değişebilmektedir.
Dar Mükellef Beyannamesi Ne Zaman Verilir?
Dar mükellef beyannameleri her yılın mart ayı içerisinde verilir.