E-Ticaret İş Modelleri

e-Ticaret dijital dünyanın sunduğu sınırsız fırsatlarla birlikte hızla büyüyen bir alan olarak işletmelerin ve girişimcilerin farklı iş modelleri geliştirmesine olanak tanır. e-Ticaret iş modelleri küresel erişim, maliyet etkinliği ve esneklik gibi avantajlar sayesinde geleneksel ticaretin önüne geçerek çağın gereksinimlerine yanıt verir. Buradaki çeşitlilik girişimcilerin hedef pazara uygun stratejiler geliştirirken tüketici ihtiyaçlarını karşılayabilmeleri için yeni yollar keşfedebilmelerine de olanak tanır. İş modellerini detaylı inceleyerek farklı oldukları noktaları belirlemek; ihtiyaca, hedeflere uygun bir model üzerinden ilerlemek son derece önemlidir.

e-Ticaret İş Modeli Ne Demek?

İnternet ve teknolojik altyapının hızla gelişmesiyle beraber yapılan işlerin elektronik ortama aktarılması kaçınılmaz bir durum hâline gelmiştir. Bir tarafın mal veya hizmet satmayı diğer tarafın da satın almayı üstlendiği ticaret de geleneksel kalıplardan sıyrılarak internet ortamında yürütülmeye başlandı. Neredeyse tüm iş süreçlerinin ve iletişimin elektronik platformlarda gerçekleştiği e-ticaret, farklı iş modeli çeşitleriyle ticari yaşama yön verir.

e-Ticaret iş modeli, geleneksel yöntemlerin sınırlarını aşarak ürünlerin veya hizmetlerin elektronik ortamda ticaretinin yapılmasına imkân veren bir iş modelidir. Alım satım işlemlerinde bilişim teknolojilerinden yararlanılarak ticari faaliyetlerde bulunulan dijital iş modelini ifade eder. Satıcıların ve alıcıların ticarete dair tüm eylemlerini internet üzerinden gerçekleştirebilmelerine olanak tanıyan modern bir yapıya sahiptir. Bu iş modeli çevrim içi ortamlar üzerinden gerçekleşir ve alıcıyla satıcı fiziken bir araya gelmeden ticaret faaliyeti yürütülmüş olur.

Elektronik ticaret iş modeli; ürünlerin veya hizmetlerin çevrim içi ortamlarda sanal bir vitrinde sergilenmesi, güvenli ödeme işleminin gerçekleştirilmesi, faturalandırma, lojistik ve kargo hizmetleriyle satış sonrası destek gibi çeşitli satış süreçlerini kapsar. Tüm bu sürecin güvenilir ve şeffaf şekilde gerçekleştirilmesi tıpkı geleneksel ticarette olduğu gibi müşteri memnuniyetini sağlamak açısından önemlidir. e-Ticaret iş modelinde potansiyel müşterilere ulaşmak ve marka bilinirliği artırmak amacıyla pazarlama ve reklamcılık faaliyetleri sürecin önemli bir parçasıdır.

e-Ticaret İş Modelleri Nelerdir?

e-Ticaret iş modelleri ticari pazar çeşitleri dikkate alınarak ihtiyaçlar dâhilinde tasarlanır. Zaman ve mekân sınırlarını ortadan kaldıran e-ticaret iş modeli, farklı paydaşlar arasında ticaretin hangi yöntemle gerçekleşeceğini belirler. İş türü, ticaretin gerçekleştiği platforma ve ticari işlemi gerçekleştiren taraflara göre çeşitli seçeneklere ayrılır.

Başlıca e-ticaret iş modellerini şu şekilde sıralamak mümkündür:

İş türüne göre e-ticaret modelleri
Platforma göre e-ticaret türleri
Çalışma türüne göre e-ticaret modelleri

İş Türüne Göre e-Ticaret Modelleri

Hızla gelişen e-ticaret farklı yöntemlerin ortaya çıkmasına zemin hazırlamış ve bu sayede piyasaya dinamizm kazandırmıştır. Kendine özgü karakteri olan her bir yöntem belirli ürün grubuna hizmet ederek hedef kitleye ulaşmayı amaçlar. Farklı stratejilerle şekillenen modeller şu şekildedir:

Dikey e-ticaret
Yatay e-ticaret
Sanal pazaryeri
Aracılık siteleri
Fırsat siteleri
Özel alışveriş

Dikey e-Ticaret

Odak noktası belirli bir kategori olan ve o kategoriye ait ürünleri veya hizmetleri sunan e-ticaret modelidir. Niş e-ticaret olarak da ifade edilen bu modelde, yalnızca tek bir kategoriye ait ürünler satışa sunulur. Satıcı bu dikey kategoride geniş ürün ve hizmet yelpazesi sunabilir. Dikey e-ticaret modelinde belirli bir alanda uzmanlaşılarak hizmetin özelleştirilmesi amaçlanır. Bu modele örnek olarak yalnızca ayakkabı satan bir firma veya konaklama hizmeti sunan internet siteleri gösterilebilir.

Yatay e-Ticaret

Farklı kategorilerdeki ürünlerin veya hizmetlerin satışa sunulduğu, belirli bir kategori sınırlandırılması olmayan e-ticaret modelidir. Yatay e-ticaret sitelerinde bulunan ürün veya hizmet çeşitliliği geniş kitlelere hitap eder. Kullanıcılar kozmetikten giyime, oyuncaktan elektroniğe kadar uzanan çeşitli kategoriler arasından diledikleri ürünleri satın alabilir. Çevrim içi alışverişi mümkün hâle getiren süpermarketler yatay e-ticaret modelinin bir örneğidir.

Sanal Pazaryeri

Bireylerin, ticari işletmelerin veya tedarikçilerin kendi sanal mağazalarını oluşturup ticaret yapabilmesine olanak tanıyan modeldir. Bu modelde satıcılar ürünlerini çevrim içi olarak sergileyebilir ve alıcılar da bu ürünler arasından tercih yaparak satın alma işlemini gerçekleştirebilir. Alıcıları ve satıcıları çevrim içi olarak buluşturan bu platformlarda gıda, temizlik, kozmetik ve el yapımı ürünler gibi çeşitli kategoriler yer alabilir.

Aracılık Siteleri

Ürün ve hizmet sunan kişilerin veya şirketlerin kategorilerini belirleyip çevrim içi platformlarda bir araya getirerek tüketicilerle buluşturan internet siteleridir. Örneğin ev tamiratı veya ev temizliği hizmeti sunan farklı kişileri tek bir platformda kullanıcılara sunar. Kullanıcıların ihtiyaçlarını gidermeyi amaçlarken hizmet satın alma sürecini kolaylaştıran yapıya sahiptir. Benzer şekilde yemek şirketlerini bir araya getiren siteler de bu modelin örneklerindendir.

Fırsat Siteleri

Farklı ürünleri veya hizmetleri bir arada sunan fırsat siteleri, çok uygun fiyatlı teklifleri kısıtlı süreyle sunup hızlı satış yapma amacı güder. Ürünlere ya da hizmetlere dair tekliflerin çok kısa bir süre içerisinde sona erdiği bir sisteme sahiptir. Giyim ürünleri, kahvaltı organizasyonu ve konaklama gibi çeşitli alanlara dair uygun fiyatlı teklifler sunarak kullanıcılara hesaplı alışveriş deneyimi sağlar.

Özel Alışveriş

Özel alışveriş sistemi bir platformdaki ürünleri veya hizmetleri sadece o platforma üye müşterilerin alışveriş yapabilmesine imkân sağlayan bir modeldir. Ayrıca, sadece üye olan müşterilere özel hazırlanan indirimler ve kampanyalar da mevcuttur. Özel alışveriş müşteri bağlılığını artırarak satış başarısını yükseltmek için sıkça başvurulan bir iş modelidir.

Platforma Göre e-Ticaret Türleri

İnternetin sağladığı olanaklardan yararlanarak ticaret yapmayı mümkün hâle getiren e-ticaret, tüketicilerin farklı platformlar üzerinden alışveriş yapmasına olanak sağlar. Girişimciler günümüzün teknoloji imkânlarını gözeterek farklı e-ticaret modellerini stratejik şekilde seçilebilir.

Elektronik ticaretin aktif bir şekilde gerçekleştiği platformlar şöyledir:

E-ticaret sitesi
Mobil e-ticaret
Sosyal e-ticaret
Sosyal e-ticaret

e-Ticaret Sitesi

e-Ticaret sitesi internet üzerinden ürünlerin ve hizmetlerin alım satımını mümkün kılan dijital platformlardır. Fiziksel mağaza sisteminin sanal ortama taşınmasına imkân veren bu modelin yukarıda detaylıca açıkladığımız iş türlerine göre pek çok farklı çeşidi bulunur. e-Ticaret siteleri ürünlerin sergilenmesine, ürünlerle ilgili bilgi verilmesine ve müşteri sorularının cevaplanmasına, satış işlemlerinin yapılıp ödemelerin gerçekleştirilmesine imkân tanır.

Mobil e-Ticaret

m-Ticaret olarak da adlandırılan bu model, mobil cihaz vasıtasıyla ticari işlemler yapmayı ifade eder. Yaygın olarak kullanılan akıllı telefonlar ve tabletler üzerinden mal veya hizmet alım satımını mümkün hâle getiren bir e-ticaret türüdür. Mobil bankacılık, mobil ödemeler ve mobil alışveriş bu ticaret yönteminin unsurları arasında yer alır.

Mobil e-ticaret kesintisiz sunduğu bildirim özelliğiyle kullanıcılara her an bilgilendirme yapabilir. Güncel kampanya bildirimleri ve indirimlere dair bildirim sağlamasının yanı sıra satın alınan ürünün kullanıcıya ulaşmasına kadar yaptığı bildirimlerle dinamik bir ticari ortam sunar. Tüketiciye günün her saatinde ulaşılabilmesine olanak tanıdığı için önemli bir satış potansiyeli barındırır.

Sosyal e-Ticaret

Ürünlerin ya da hizmetlerin sosyal ağlar üzerinden satışa sunulduğu modeldir. Bu modelde sosyal ağların sağladığı imkânlardan ve kullanıcı eylemlerinden faydalanılır. Günümüzde sosyal e-ticarete talebi artıran en önemli unsurlardan biri tüketicilerin sosyal medyada takip ettiği kişiler tarafından çeşitli ürünlerin önerilmesi ve tanıtımının yapılmasıdır.

Çalışma Türüne Göre e-Ticaret Modelleri

e-Ticaret iş modellerinin her biri farklı taraf ilişkilerine odaklanarak kapsamını belirler. e-Ticaret iş modellerini çalışma türüne göre şu şekilde sıralamak mümkündür:

B2B (İşletmeden İşletmeye)
B2C (İşletmeden Tüketiciye)
C2C (Tüketiciden Tüketiciye)
C2B (Tüketiciden İşletmeye)
B2E (İşletmeden Çalışanına)
B2G (İşletmeden Devlete)
G2B (Devletten İşletmeye)
G2G (Devletten Devlete)
G2C (Devletten Vatandaşa)

B2B (İşletmeden İşletmeye)

Alıcıdan ve satıcıdan her ikisinin kurum niteliğinde olduğu model, “Business to Business” yani işletmeden işletmeye (B2B) olarak adlandırılır. Bir ürünün üreticisiyle ham madde tedarikçisi, üreticiyle toptancı ve toptancıyla perakendeci arasında olan ve dijital ortamda gerçekleştirilen ticari faaliyetleri kapsar. Ayrıca kurumlar arasındaki veya kurumlarla çalışanlar arasındaki elektronik hizmet anlaşmalarını da kapsamına alır. Bir firmanın tedarikçiden mal satın alması veya bir işletmenin yazılım hizmeti sunan başka bir işletmeden hizmet satın alması bu modelin bir örneği olarak gösterilebilir.

B2B e-ticaret platformları; kapalı devre platformlar, çevrim içi pazar yerleri, e-satın alma platformları ve sektöre özel dikey platformlar gibi çeşitli dijital kanallar üzerinden gerçekleştirilebilir. Bu kanallar, işletmelerin sipariş ve tedarik zincirlerini verimli şekilde takip etmelerine ve iş ortağı işletmelerle etkileşimde bulunmalarına katkı sağlar. Bu iş modelinin temel yaklaşımları arasında toptan satış, teklifle ürün satın alma ve abonelik modeli yer alır.

B2C (İşletmeden Tüketiciye)

Son yıllarda ticaret hacmi yükselişe geçen B2C modeli alıcının birey, satıcınınsa işletme olduğu e-ticaret modelidir. “Business to Consumer” yani işletmeden tüketiciye modelinde işletmeler ürün veya hizmet satışını doğrudan tüketiciye yönlendirir. Ürünün veya hizmetin bir birey ya da şirket tarafından dijital ortamda tüketiciye satılmasını ifade eder.

Alışveriş alışkanlıklarında köklü bir değişiklik yaratan bu iş modeli, perakende satışları kapsamı içine alır. Genellikle hızlı satın alma işlemlerinin gerçekleştiği bir model olduğunu söylemek mümkündür. Kullanıcılara kolay bir alışveriş deneyimi sunulan bu modelde, işletmeler dijital satış platformlarını oluştururken kullanıcı dostu olmasına önem verir. Anlaşılabilir arayüz tasarımı, pratik ve güvenli ödeme seçenekleri, hızlı teslimat gibi özellikler işletmeden tüketiciye gerçekleştiren elektronik ticarette kritik bir öneme sahiptir.

C2C (Tüketiciden Tüketiciye)

“Consumer to Consumer”, ticaret faaliyetlerini yürüten tarafların her ikisinin de tüketici sıfatını taşıdığı bir e-ticaret yöntemidir. Tarihsel gelişim açısından bakıldığında ilk örneklerinin elektronik müzayede sistemiyle gerçekleştiğini söylemek mümkündür. Elektronik ortamda yapılan müzayede uygulamasında geleneksel açık arttırmaya benzer şekilde bu yöntemde de kullanıcılar ürünlere fiyat teklifinde bulunabilir.

Günümüzdeyse internetin evrenselleşmesiyle birlikte kullanıcılar, ürünlerini veya hizmetlerini dünya çapında satışa sunabilme imkânı yakalamıştır. Tüketiciden tüketiciye olan modelde genellikle el işi ürünler, ikinci el eşyalar veya çeşitli hizmet türlerinin alım satımı üçüncü taraf bir web sitesi veya bağımsız çevrim içi platformlar vasıtasıyla gerçekleştirilir.

C2C platformları özellikle küçük işletmeler ve üreticiler için ürünlerini yerel ve global pazara sunma fırsatı verir. Bu platformlar satışı gerçekleştirilmek istenen ürünlerin sergilenmesine, fiyatlarının belirlenmesine ve tüketicilerle iletişim kurulmasına olanak tanır. Bireylerin ticaret yapmasını kolaylaştıran yapısı sayesinde birçok küçük işletme ve bağımsız çalışan için gelir kaynağı oluşturur.

C2B (Tüketiciden İşletmeye)

Tüketicilerin ürünlerini veya hizmetlerini çeşitli işletmelere satarak ticari faaliyetlerin gerçekleşmesini temel alan bir yaklaşımdır. Bu modelde bireysel üreticiler genellikle içerik üretimi, grafik tasarım ve fotoğrafçılık gibi alanlarda hizmet sunar. Tüketicilerin işletmelere veri sağlamak amacıyla katıldığı anketler, içerik üreticilerinin eserlerini sunabildiği çevrim içi platformlar ve tüketicilerin işletmelerin ürünlerini satarak satış komisyonu elde ettiği satış ortaklıkları bu modele örnek olarak gösterilebilir.

Tüketiciden işletmeye iş modelinde bireyler kendi yeteneklerini, donanımlarını veya ürünlerini doğrudan işletmelere sunarak gelir elde edebilir. Dijital platformlar aracılığıyla tüketici ve işletme arasında etkileşim kurulmasına olanak tanıyan C2B modeli, tüketicilere değer teklif etme şansı da verir. İnternetin ve çevrim içi platformların gelişmesinin ardından tüketiciler, yeni bir çalışma alanı oluşturma ve kişisel çalışmalarını geleneksel yöntemlere kıyasla daha geniş kitlelere sunma imkânı yakalamıştır.

B2E (İşletmeden Çalışanına)

“Business to Employee” olarak adlandırılan işletmeden çalışanına iş modelinde çalışanların verimliliğini artırma fikri esas alınmıştır. Çalışanların verimliliğini artırmaya yönelik stratejilerin planlandığı bu model, uzun vadede şirket içinde tasarruf sağlamayı ve şirket içi süreçleri kolaylaştırmayı amaçlar.

İşletmenin çalışanlarına özel indirimli ürün veya hizmet sunduğu işletme içi ağ prensibiyle çalışır. Bu modelin şirket içi ticaret ağı olarak tanımlanması da mümkündür. B2E iş modelinde özel bir kurumsal ağ tanımlanarak çevrim içi eğitim kursları, kişisel gelişim ve sağlık programlarıyla çeşitli araçlar çalışanlara sağlanabilir.

B2G (İşletmeden Devlete)

“Business to Government”, işletmeden devlete e-ticaret modelinde işletmelerin doğrudan devlet kurumlarıyla yaptığı her türlü ticari faaliyet yer alır. En genel tanımıyla, işletmelerin devlet kurumlarına veya hükûmete ürün ve hizmet sunması anlamına gelir. İşletmeler elektronik olarak yapılan doğrudan satış, ihale ve kamu sektörüyle yapılan diğer sözleşmelerle devlete hizmet ve mal tedariki gerçekleştirir.

Bu iş modelinin en yaygın olarak tercih edildiği alanlar savunma, ulaşım ve altyapı hizmetleri, bilişim teknolojileri, inşaat ve sağlık hizmetleridir. Kamu sektörüne yönelik çözümlerin sağlanması ve vatandaşlara nitelikli kamu hizmeti sunulması amacıyla işletmelerden ürün veya hizmet satın alınabilir. Farklı alanlarda faaliyet gösteren her bir işletme devlet kurumlarının maliyetlerini düşürerek işleyişini verimli hâle getirir ve vatandaşların ihtiyaçlarına çözüm oluşturur.

G2B (Devletten İşletmeye)

Ticaretin devlet kurumları ve işletmeler arasında gerçekleştiği bir model olarak tanımlanabilir. Devlet kurumlarının işletmelere yönelik hizmet sunumunu gerçekleşmesine olanak tanıyan bir modeldir. Devletin işletmelere sağladığı destek kredileri B2G modelinin en tipik örnekleri arasında yer alır. Bu e-ticaret modeline elektronik ihracat yapan bir işletmeye devletin çevrim içi olarak sunduğu dış ticaret kredileri örnek olarak verilebilir.

G2G (Devletten Devlete)

Devletler arasında gerçekleşen e-ticaret yöntemidir. Bu iş modelinde alıcı ve satıcı tarafın her ikisi de devlet kurumudur. Merkez bankaları, kamu kurum ve kuruluşları arasındaki işlemleri kapsam dâhiline alan bu model, aynı zamanda farklı ülkelerin devlet kurumlarının kendi aralarındaki ticari işlemlerini de kapsar. Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası ile Avrupa Merkez Bankası arasındaki finansal faaliyetlerin çevrim içi yöntemlerle gerçekleştirilmesi G2G iş modelinin temel örneklerinden biridir.

G2C (Devletten Vatandaşa)

“Government to Citizen” anlamına gelen ve devletten vatandaşa hizmet sağlamayı temel alan bir e-ticaret yaklaşımıdır. Bu modelde, devletin resmî kurumları tarafından vatandaşlara hizmet sağlanır. Satıcı konumunda devlet kurumları, alıcı konumundaysa vatandaşlar yer alır. Vatandaşların devlete ödediği vergiler bu hizmetlerin devletle vatandaşlar arasında alım satımını gerçekleştiren bir kaynaktır. Bunun yanı sıra doğrudan ürün veya hizmet alınması da mümkündür. Devlet kurumlarca düzenlenen eğitimler için yapılan ödemeler bunun bir örneğidir.

G2C iş modelinde dijitalleştirilmiş kamu hizmetleri, çevrim içi ortamlar ve web siteleri aracılığıyla vatandaşlarla buluşturulur. Ülkemizde birçok kamusal hizmetin bir arada sunulduğu e-Devlet Kapısı sistemi bu iş modelinin başarılı örneklerinden biridir. Aynı şekilde, Dijital Vergi Dairesi üzerinden vergi ödemeleri ve çeşitlerin hizmetlerin yapılabilmesi de örnek gösterilebilir. Hizmetlere erişimi kolaylaştıran ve vatandaşlara etkili çözümler sunan bu tür yapılanmalar devletin verimliliğini artırmaya yardımcı olur.

Hayalinizdeki e-Ticaret İş Modelini Hayata Geçirirken En Büyük Yardımcınız: Mükellef

Hayalini kurduğunuz iş fikrini hayata geçirmek için Mükellef olarak yanınızdayız. Şirket kuruluşundan çevrim içi muhasebeye, sanal ofisten marka tesciline kadar pek çok hizmetimizle girişimcilik faaliyetlerinizi hayata geçirmeniz, strateji belirlemeniz ve işlerinizi büyütmeniz için size destek oluyoruz. Fiziki alan sınırlarını tamamen ortadan kaldıran çalışma sistemimiz sayesinde siz de dilediğiniz yerden şirketinizi kurabilir, hayallerinizdeki girişimi yapmaya başlayabilirsiniz.