Basit Usulde Vergilendirme Nedir? Şartları Nelerdir?

Türkiye Cumhuriyeti, Gelir Vergisi Kanunu hükmünce belirlenen değerin altında kazanç elde eden küçük esnafların ve işletmelerin yararlanabildiği bir vergi sistemine sahiptir. Basit usulde vergilendirme olarak adlandırılan bu yöntem sayesinde mükellefler vergilendirme aşamasında birtakım avantajlardan yararlanabilir. Ancak bu vergilendirme sisteminin kapsamına girebilmek için çeşitli şartların sağlanması gerekir. Yürüttüğünüz işin basit usule uygun olup olmadığını öğrenerek vergi yükümlülüğünüzü daha kolay yönetilir hâle getirebilirsiniz.

İçindekiler

Basit Usulde Vergilendirme Nedir?

Gelir Vergisi Kanunu’na (GVK) göre ticaret ve sanat erbabı olan vergi mükellefleri gerçek usulde ve basit usulde ticari kazanç sağlayanlar olarak ikiye ayrılır. Basit usulde vergilendirmenin kapsamını anlamak için gerçek usulde vergilendirme sistemi hakkında bilgi sahibi olmak gerekir. Gerçek usule tabi mükelleflerin gelir ve gider beyanına göre KDV (Katma Değer Vergisi), gelir vergisi ve stopaj vergilendirmeleri yapılır. Genellikle büyük ölçekli işletmelerin vergilendirilmesinde uygulanan bu yöntem birçok detaylı muhasebe kaydının tutulmasını gerektirir. Basit usulde kazanç elde eden mükelleflereyse bazı vergi ve işlem kolaylıkları sağlanır.

Basit usulde vergilendirme devlet tarafından belirlenen kazanç miktarını aşmayan küçük, orta ölçekli işletmelerin ve esnafların vergi yükümlülüğünü düzenleyen sistemdir. Basit usulde ticari kazanç, giderlerle satılan malların alış bedelleri arasındaki fark üzerinden hesaplanır. Bu farkın hesaplanmasıysa mükellefin yaptığı iş için belirlenen alış, gider ve hasılat değerlerine ilişkin tutarlara bağlıdır. Bu mükellefler defter tutma yükümlülüğünün olmaması ve KDV istisnası gibi birçok avantajdan faydalanabilir.

Basit Usulde Vergilendirmenin Faydaları Nelerdir?

7338 sayılı Kanunla, 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’na eklenen mükerrer 20/A maddesine göre basit usule tabi mükelleflerin ticari kazançları gelir vergisinden istisnadır. Gerçek usulde vergilendirme sisteminde eksiksiz uygulanması gereken birçok zorunluluk basit usulde olmadığı için mükellefler daha az bürokrasi ve muhasebe işiyle uğraşır.

Kazançları basit usulde vergilendirme kapsamına giren mükelleflere sağlanan kolaylıklar şunlardır:

Gerçek usulde vergilendirmede olduğu gibi geçici vergi beyannamesi verme zorunluluğu yoktur.
Mükellefler vergi tevkifatı, diğer bir ifadeyle vergi kesintisi yapmak zorunda değildir.
Kazançları basit usulde vergilendirmeye dâhil edilen mükelleflerin teslimleri ve hizmetleri KDV’den istisna edilmekle birlikte mükellefler KDV Beyannamesi vermez.
Basit usulde vergilendirmeye bağlı mükellefler tarafından prim hizmet beyannamesi verilmez.
Mükellefler gelir vergisi kesintilerinin toplu olarak beyannamesini vermekten muaftır. Yani muhtasar beyanname vermelerine gerek yoktur. (5510 sayılı Kanuna göre sigortalı çalışanları bildirmekle yükümlü olanlar muhtasar ve prim hizmet beyannamesini vermelidir.)
İstisna kapsamındaki kazanca sahip mükellefler, bu kazançlar için yıllık beyanname vermek zorunda değildir. Gayrimenkul ve menkul sermaye iradı (dönemsel gelir çeşidi) gibi kazançlar için yazılı bildirim vermeleri hâlinde bu gelirleri beyannameye dâhil edilmez.
Kazançları basit usulde olan mükellefler defter tutmakla yükümlü değildir. Alınan ve verilen belgelerin kayıtları aracılık ve sorumluluk sözleşmesi düzenlenen meslek odasının ya da mensuplarının yardımıyla Defter-Beyan Sistemi üzerinden yürütülür.

Kimler Basit Usulde Vergilendirmeye Tabidir?

Küçük ve orta ölçekli işletmeler ve esnaf faaliyetlerini sürdüren kişiler belirli şartlara bağlı olarak basit usulde vergilendirme sisteminden yararlanabilir. Kişilerin elde ettikleri kazançlar alt ve üst sınır şeklinde öngörülmüş değerlere uygun olmalıdır.

Basit usule tabi olabilen bazı işler, meslekler ve belirli işleri yürüten mükellefler şunlardır:

Bakkal,
Manav,
Market,
Çay ocağı işletmecisi,
Kantin işletmecisi,
Taksi işletmecisi,
Terzi,
Kuaför,
Tamirci,
Marangoz,
Tesisatçı,
Ziraatçı,
Sanatkâr.

Basit Usulde Vergilendirmenin Şartları Nelerdir?

Mükelleflerin basit usulde vergilendirmeye tabi olabilmesi için Gelir Vergisi Kanunu’nun 47’nci maddesinde yer alan genel şartları ve 48’inci maddesinde yer alan özel şartları karşılamaları gerekir. İlgili şartları sağlayan mükelleflerin ticari kazançları basit usulde vergilendirme kapsamına alınır. Genel ve özel şartlardan herhangi birinin hesap dönemindeki yılın içinde sağlanmaması hâlinde mükellefler, yeni yıla girilecek ilk günden itibaren gerçek usulde vergilendirmeye tabi olmaya başlar.

Genel Şartlar

Basit usulde vergilendirmenin genel şartları şunlardır:

Çalışma Durumu: Mükellefler kendi işlerinde eylemsel olarak çalışmak ya da iş yerinde bulunmak zorundadır. İş yerinde yardımcı işçi ve çırak çalışması herhangi bir sorun teşkil etmez. İş sahibinin seyahat, hastalık, ihtiyarlık, askerlik ve tutukluluk gibi zorunlu durumlarda geçici olarak iş yerinden ayrılması da bu şartı bozmaz. Mükellefin ölümü hâlinde eşi veya çocukları işi sürdürürlerse şartın hükmü geçerli olmaya devam eder. Mükellefin eşinin ya da çocuklarının eylemsel olarak işin başında bulunup bulunmadıklarına bakılmaz. Fiziki bir işletmeye bağlı olmadan çalışılan bazı mesleklerde veya birden fazla iş yerinde faaliyette bulunma durumunda da mükellefin bilfiil işin başında bulunup bulunmadığına bakılır. Örneğin taksi işletmeciliği yapan ve basit usulle vergilendirilen bir mükellef, ikinci aracını satın alıp iki araçla faaliyetine devam ederse işte çalışma ve işin başında olma şartını sağlamamaya başlar. Bu sebeple basit usul kapsamından çıkmış olur.
Mülkiyet Kira Bedeli: İş yerinin mülkiyeti mükellefe aitse emsal kira bedelinin, mükellef iş yerini kiralamışsa yıllık kira bedelinin toplamlarının belirlenen tutarı aşmaması gerekir. Büyükşehirlerin ve diğer belediyelerin sınırlarına bağlı olmak üzere kararlaştırılan miktarlar her yıl farklılık gösterir. Örneğin 2024 yılında büyükşehir belediyelerinin sınırlarının içinde 55.000₺, diğer belediyelerin sınırları içinse 34.000₺ sınır belirlenmiştir.
Gerçek Usule Tabi Olmama: Mükelleflerin ticari, zirai ve mesleki faaliyetleri itibarıyla gerçek usulde gelir vergisine tabi olmamaları gerekir.
Ortaklıklarda Basit Usule Bağlı Olma Şartı: Ortak yürütülen işlerde basit usule tabi olup olunmadığının öğrenilmesi için iş hacminin ölçüsü ve yıllık kira bedeli toplu olarak ele alınır. Ortakların biri gerçek usule bağlıysa diğer ortaklar da gerçek usulde vergilendirmeye dâhil olur.

Özel Şartlar

Basit usulde vergilendirmenin özel şartları şunlardır:

Hasılat Sınırı: Satın aldıkları mallara herhangi bir işlem uygulamadan veya işledikten sonra satan mükelleflerin yıllık hasılatı belirlenen tutarı aşmamalıdır. Örneğin 2024 yılı için yıllık alım tutarının 690.000₺, yıllık satış tutarınınsa 1.100.000₺’nı geçmemesi gerektiği belirlenmiştir.
Haricî İşler: Satın aldıkları malları işlemeden ya da işleyerek satanların haricindeki işlerle uğraşan mükelleflerin bir yıl içinde kazandıkları gayrisafi iş hasılatı değerlerinin azami tutarı da kanunen belirlenir. Bu tutar 2024 yılı için 340.000₺ olarak belirlenmiştir.
İki İş Çeşidinin Birlikte Yürütülmesi: İşlenen, işlenmeyen malları ve diğer işleri birlikte yürüten mükellefler için de yıllık satış tutarının ve iş hasılatı toplamının üst değeri öngörülmüştür. Bu değer 2024 yılı için 690.000₺ olarak belirlenmiştir.
Emtia Ticaretinde Düşük Kazanç Tespiti: Emtia ticaretiyle uğraşan mükelleflerin kazanç değerlerinin emsallerine kıyasla düşük tespit edilmesi hâlinde özel kazanç sınırları belirlenir. Akaryakıt, şeker, değerli kâğıt, içki, tütün ve Millî Piyango bileti gibi işlerde benzerlerine göre daha alt sınırda kazanç elde edilmesi durumunda T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı’nca belirlenecek alım satım hadleri esas alınır.

Basit Usulden Kimler Faydalanamaz?

Büyük ölçekli ve kapsamlı ticari faaliyetlerle uğraşan mükellefler basit usulde vergilendirmeden yararlanamaz. Ayrıca Gelir Vergisi Kanunu’na göre bazı mükellefler genel ve özel şartları yerine getirse bile basit usule göre vergilendirilemez.

Bu mükellefler şunlardır:

Kollektif şirket ortakları ile komandit şirketlerin komandite ortakları,
İkrazat (ödünç para verme) işleriyle uğraşanlar,
Sarraflar, kıymetli maden ve mücevherat alım satımıyla uğraşanlar,
Gelir Vergisi Kanunu’nun 94’üncü maddesinin birinci fıkrasında sayılan kişi ve kurumlara karşı inşaat ve onarma işini taahhüt edenlerle bu mükelleflere karşı derece derece taahhütte bulunanlar,
Sigorta prodüktörleri,
Her türlü ilan ve reklam işleriyle uğraşanlar veya bu işlere tavassut (aracılık) edenler,
Gayrimenkul ve gemi alım satımıyla uğraşanlar,
Tavassut (aracılık) işi yapanlar (dayıbaşılar hariç),
Maden işletmeleri, taş ve kireç ocakları, kum ve çakıl istihsal yerleri, tuğla ve kiremit harmanları işletenler,
Şehirlerarası yük ve yolcu taşımacılığı yapanlar ile treyler, çekici ve benzerlerinin sahip veya işleticileri (Yapısı itibarıyla sürücüsünden başka on dört ve daha aşağı oturma yeri olan ve insan taşımaya mahsus motorlu kara taşıtları ile yolcu taşıyanlar hariç),
Cumhurbaşkanınca kararlaştırılan iş grupları, sektörler, il ve ilçeler, büyükşehir belediyeleri dâhil olmak üzere; il ve ilçelerin belediye sınırları (mücavir alanlar dâhil) belediyelerin nüfusları, yöreler itibarıyla veya sabit bir iş yerinde faaliyette bulunup bulunulmadığına göre gerçek usulde vergilendirilmesi gerekli görülenler.

Bu işlere başlayan mükellefler daha önce basit usule tabi olsalar bile faaliyetlere başladıkları zamandan itibaren gerçek usule göre vergilendirilir.

Basit Usulde Vergilendirmeye Tabi Mükelleflerin Muaf Olduğu İşlemler Nelerdir?

Basit usulde vergilendirme sistemi, bildirim yükümlülüğü ve zorunlu tutulan işlemler açısından diğer vergilendirme yöntemlerine göre daha avantajlıdır. Basit usule bağlı mükelleflerin muaf olduğu işlemler şunlardır:

Yıllık Beyanname Verme Zorunluluğu: Ticaret ve sanat işlerinde basit ticari faaliyetlerini sürdüren mükelleflerin ticari kazançları gelir vergisinden istisnadır. Bu sebeple basit usulde vergilendirme sistemine tabi olan mükellefler yıllık beyanname vermek zorunda değildir.
Vergi Levhası Alma Zorunluluğu: 01.01.2021 tarihinden itibaren GVK’nin 46’ncı maddesine göre belirlenen ticari kazançların vergi tarhiyatı kapsamına girmeyeceği belirtilir. Yani ticari kazançları basit usulde tespit edilen mükelleflerin vergi levhası alma yükümlülüğü yoktur.
İktisadi Kıymet Satışında Belge Düzenleme Mecburiyeti: Basit usulde vergilendirmeye tabi olan mükelleflerin taşıtlarını ve diğer sabit mal varlıklarını satmaları sebebiyle fatura düzenleme mecburiyeti bulunmaz.
Katma Değer Vergisi: Mükelleflerin teslim ve hizmetleri KDV’den muaf olmakla beraber KDV beyannamesi verme zorunluluğu da yoktur. Kazançları basit usul kapsamına alınan mükellefler ilgili vergi dairesine yazılı bildirimde bulunarak vergiye tabi olmak istediklerini iletebilir. Bu durumda mükellefler üçer aylık dönemlerle katma değer vergisi öder. Kendi mükellefiyetleri için talepte bulunan kişilerin mükellefiyeti üç yıl boyunca sürer ve bu süre bitmeden önce çıkma talebinde bulunmazlarsa mükellefiyet devam eder.
Genç Girişimci Kazancı Vergisi: Yirmi dokuz yaşını doldurmayan ve gerçek usule tabi olan mükelleflerin, üç vergi dönemi boyunca kazandıkları para miktarının belirli bir kısmı vergiden muaf kabul edilir.

Basit Usulde Defter-Beyan Sistemi Nasıl Uygulanır?

Basit usulde vergilendirmeye bağlı olan mükellefler 01.01.2018 tarihi itibarıyla Defter-Beyan Sistemi’ni kullanmakla yükümlüdür. 486 Sıra No’lu Vergi Usul Kanunu (VUK) Genel Tebliği’nde elektronik ortamda belge düzenlenmesini sağlayan bu sisteme ilişkin ayrıntılı bilgi verilmiştir. Mükellefler kayıtlarını elektronik ortamda tutulabilir, saklayabilir, bildirimleri ve dilekçeleri elektronik olarak ulaştırabilir. Bu sayede bürokratik işlemler için harcanan zaman ve maliyet azalmış olur.

Defter-Beyan Sistemi kullanımına başlamak için “defterbeyan.gov.tr” adresi üzerinden ya da gelir vergisi kapsamında tabi olunan vergi dairesi aracılığıyla başvuru yapılır. Başvurunun sistemin kullanılmaya başlanacağı takvim yılından önceki ayın son gününe kadar (son gün dâhil) yapılması gerekir.

Basit usule bağlı olan mükellefler başvurularını kendileri yapabilecekleri gibi şu şekilde de yapabilirler:

486 Sıra No’lu VUK Genel Tebliği’nin ekinde yer alan Defter-Beyan Sistemi Kullanımı Aracılık ve Sorumluluk Sözleşmesi’ni düzenledikleri meslek odalarının aracılığıyla,
340 Sıra No’lu VUK Genel Tebliği’nin ekindeki Elektronik Beyanname Gönderme Aracılık ve Sorumluluk Sözleşmesi‘ni imzaladıkları meslek mensuplarının aracılığıyla.

Yeni basit usul mükellefleriyse yine kendileri veya meslek mensuplarının ya da odalarının aracılığıyla işe başlama bildiriminin verildiği günü izleyen yedinci iş gününün mesai saatinin sonuna kadar gelir vergisi yönünden bağlı oldukları vergi dairesine başvuru yapabilir. Söz konusu başvuru işe başlama bildiriminin verildiği günü izleyen yedinci iş gününün sonuna (saat 23.59’a) kadar defterbeyan.gov.tr adresi üzerinden de yapılabilir.

Basit Usulde Vergilendirmede Yükümlülükler Nelerdir?

Modern vergi süreçlerinin temelindeki “beyan esas” durumu, Türk vergi sisteminde de gelir vergisi dâhil olmak üzere çeşitli vergi türleri için uygulanır. Beyan esası kişilerin kazançları ve giderleri üzerinden vergi ödeme gücünün tespit edilmesi ve vergi adaletinin sağlanması için sürdürülen önemli bir sistemdir. Küçük ölçekli işletmelerin ve esnafın kazançların ve giderlerin tespiti sürecinde yaşayabileceği zorlukları azaltmak için bu sistemin uygulama alanı daraltılmıştır.

Basit usule tabi mükelleflerin vergi dairesine bildirmesi gereken bilgiler şu şekildedir:

İşe Başlama: Mükellefler işe başladıkları bildirimini imzalayarak kendileri, işlem ruhsatı olan avukata ya da yetkili meslek mensuplarına vekâletname vererek bildirimde bulunabilir. Bildirim, işe başlama zamanı itibarıyla on gün içinde ilgili vergi dairesine yapılmalıdır.
Belgelendirme: Mükellefler, vergi matrahlarının tespitiyle ilgili giderleri ikinci sınıf tüccarlara konan şartlara göre belgelemekle yükümlüdür. Vergi Usul Kanunu uyarınca hasılatlarla ilgili faturalar, perakende satış vesikaları ve gerekli diğer belgeler düzenlenmelidir. Kendilerine yapılan mal ve hizmet teslimlerinde fatura, müstahsil makbuzu (çiftçilerin satın aldıkları mallarla alakalı hazırladığı makbuz), gider pusulası gibi belgeleri de bulundurmak zorundadır. Bu belgeler ve zarflar yalnızca Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Federasyonu tarafından bastırılır. Mükellefler belgelerini tabi oldukları oda ya da birlik aracılığıyla alabilir. Bunlara ek olarak belge vermedikleri günlük hasılatları için günün sonunda “… tarihli toplam hasılat” ibaresiyle tek fatura düzenlemelerine izin verilmiştir.
Değişiklikler: Mükellefler iş, adres ve iş yerlerinde ortaya çıkan değişiklikleri bildirmekle yükümlüdür. Değişikliğin gerçekleşmesinden itibaren bir ay içinde tabi olunan vergi dairesine yeni bilgiler iletilmelidir.
İşi Bırakma: Basit usul kapsamında vergilendirilen mükellefler, işlerini bırakmaları hâlinde durumlarını bir ay içinde bağlı oldukları vergi dairesine iletmelidir. İş sahibinin ölümü gibi durumlarda mirası kabul eden mirasçıların bu beyanı vermeleri gerekir.

İşe başlama, işi bırakma, adres ve iş yeri değişiklikleri bildirimleri Dijital Vergi Dairesi (İnteraktif Vergi Dairesi) aracılığıyla ve Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB) Mobil uygulaması üzerinden de yapılabilir.

Basit Usulden Gerçek Usule Geçiş Nasıl Yapılır?

Basit usulden gerçek usule geçiş durumu, mükellefin basit usul koşullarından gerçek usul koşullarına geçişinin tespitiyle meydana gelebilir. Basit usule tabi olmanın şartlarından birini takvim yılı içinde kaybedenler ertesi takvim yılının başından itibaren gerçek usulde vergilendirilir. Basit usulden yararlanmak istemeyen mükellefler, bu isteklerini yazılı bildiri olarak vergi dairesine ilettiği takdirde de gerçek usulde vergilendirmeye tabi olabilir.

Mükelleflerin yıl içerisinde basit usulden gerçek usuldeki vergilendirme sistemine geçmeleri hâlindeyse gerçek usule geçtikleri tarihe kadar elde ettikleri ticari kazançlar istisnaya dâhildir. Gerçek usulden basit usule geçen mükelleflerse basit usule geçtikleri tarihten itibaren vergiden muaf sayılır. Kişilerin sahte ya da içeriği yanıltıcı belge hazırladığı, kullandığı tespit edilirse mükellefler tebliğ tarihinden sonraki ayın başında gerçek usulde vergilendirme kapsamına alınır.

Muhasebe İşlemlerinizi Mükellef’le Kolaylaştırın!

Mükellef olarak vergi beyanı süreçlerinizde uzman kadromuzla size her adımda rehberlik ediyoruz. Muhasebe kayıtlarınızın düzenli hâle getirilmesini ve eksiksiz yürütülmesini sağlıyoruz. İşlemlerinizin profesyonel şekilde yürütülmesi için yasal süreçlerden belgelerinizin hazırlanmasına kadar bütün aşamalarda güvenilir destek sunuyoruz. Şirket kurulumu, bankacılık ve online muhasebe gibi hizmetlerimizle hayalini kurduğunuz işi hayata geçirmenizi, büyütmenizi sağlıyoruz.